2014 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Dünya Mirası Listesi’ne alınan ve kentte “ticaretin kalbi” olarak nitelendirilen tarihi çarşı ve Koza Han Avlusu’ndaki köşk-cami Han bölgesindeki yapılardan biri olan han, her ikisi de Anadolu Selçuklu dönemine aittir. Dönemin bir geleneği olarak bilinen yapı, erken dönem Osmanlı mimarisinin Bursa’daki en güzel örneklerinden biri olarak biliniyor.
Sultan II. Bayezid tarafından 1490-1491 yıllarında mimar Abdül-Ula Bin Pulad Şah’a yaptırılan ve 30 kişinin aynı anda namaz kılabildiği saray mescidi, 1671’den sonra bir ara onarılmıştır.
Uzun yıllar ipek böceği kozalarının satıldığı ve Bursa’nın tekstil merkezi olma yolunda ilk adım olan hanın sembol yapısı mescit köşkü, 534 yıldır tüccar, müşteri ve ziyaretçileriyle dualar okuyor.
Bursa Uludağ Üniversitesi (BUÜ) Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölüm Başkanı Prof. Dr. Hasan Basri Öcalan, içlerindeki han ve camilerin İslam’ın bütünlüğüne tanıklık ettiğini söyledi.
İslam’da ticari ve sosyal hayat ile dini hayatın birbirinden ayrılmadığını belirten Öcalan, şöyle konuştu: “Ticari hayatla uğraşan bir insan aynı zamanda beş vakit namazı da okur. Bu nedenle tüccarlar hem sokaklarda hem de şehrin kervansaraylarında bulunurlar. Merkezlerde ticari hayatı aksatmadan kısa sürede ibadet edebilmeleri için han içerisinde yer var.” “İbadethane yapıldı” dedi.
Öcalan, camilerin her mahallede küçük alanlarda namaz kılınan yerler olduğunu, minber eksikliği nedeniyle cuma ve bayram namazlarının kılınamadığını söyledi.
Öcalan, hem estetik sağlamak hem de muhtemelen boş alanı değerlendirmek amacıyla hanın veya kervansarayın ortasına inşa edilen camiye “köşk mescidi” adını verdiğini belirterek, şöyle konuştu: “İçeride orijinalliğini koruyan iki köşk mescidinden söz edebiliriz. Türkiye’nin bugüne kadarki sınırları biri Kayseri’de, diğeri ise Bursa’dadır.” Şöyle konuştu: “Burası Koza Han’daki saray-cami.
Öcalan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin başkenti Lefkoşa’da bulunan Büyük Han’ın saray mescidinin orijinalliğini büyük ölçüde koruyarak günümüze kadar geldiğini anlattı.
“SON DERECE ESTETİK BİR YAPI”
prof. Hasan Basri Öcalan, Sultan II. Bayezid’in İstanbul’daki Bayezid Camisi ve Külliyesi pahasına Koza Han’ı yaptırdığını söyledi.
Saray mescidinin, taç kapısından girildiğinde ziyaretçileri hanın ortasında butik bir bina gibi karşıladığını kaydeden Öcalan, şöyle konuştu:
“Orijinal haliyle günümüze ulaşan en güzel mescidlerden biridir. Altta şadırvanlı, 8 sütun üzerine inşa edilmiş, ortasında oldukça estetik bir mermer sütunla desteklenen muhteşem bir mescittir. Kubbesi taş kaplı, kubbesi kurşun kaplı, mermer merdivenle çıkılmaktadır ve merdiven korkulukları da mermerdendir.” Elbette burası başlangıçta böyle görünüyordu ama yıllar içinde pek çok onarım gördü. Muhtemelen tüccarlara ve cemaate dar geldiği için caminin yanına küçük bir ahşap cami yapıldığına dair kanıtlar da var, ancak 1600’lü yıllara kadar ayakta kalamadı. 1948 yılında kurulmuş. Daha sonra 2008 yılında özel bir banka tarafından restore edilmiş. Alttaki çeşme tabi ki aktif değil ama yan tarafta abdest alınan küçük çeşmeler var.” Günümüze ulaşan iki orijinal penceresi var, diğer pencereler de bu iki orijinaline uygun olarak restore edilmiş, gerçekten çok estetik bir yapı.”
Bu tür nadide mimari yapıların geçmişten miras olduğunun bilinmesi gerektiğini belirten Öcalan, şöyle konuştu: “Bu mirasa sahip çıkmamız lazım. Bu tür yapılara sadece işlevsel değil aynı zamanda estetik açıdan da bakmalıyız. Özellikle baktığınızda bu tür yapılara da bakmalıyız. yukarıdan Yukarıdan bakıldığında gerçekten harika bir manzara var.” dedi.
Bursa’nın deprem bölgesinde yer aldığını hatırlatan Öcalan, 1855’teki büyük depreme rağmen bu yapıların çökmediğini ve ayakta kaldığını sözlerine ekledi.