Ülkenin orta bölgesinde yer alan ve çöllerle çevrili Yezd şehri birçok benzersiz özelliğe sahiptir. Tarihi kentin çölün ortasındaki konumu ve bölgedeki su kıtlığı nedeniyle yerel halkın içme suyu ihtiyacının karşılanması sorunu her zaman gündemde. Çevre bölgelerden yeraltı suyunun yüzeye çıkarılmasının zorluğunun yanı sıra, çöl ortamından alınan suyun uzun mesafeler boyunca kaybolmadan kente taşınması bölge sakinlerini farklı çözümler aramaya ve çözüm bulmaya yöneltmiştir.
Bölge sakinleri suyu yüzeye çıkarmak yerine yer altına kazılmış tüneller aracılığıyla şehre getirmeyi tercih etti. Yörede “Genat” adı verilen bu yer altı su kanalları, yüzlerce yıldır bölge halkının su ihtiyacını karşılamaktadır. Şehre uçakla gelindiğinde büyük köstebek yuvasını andıran onlarca şekil ziyaretçilerin ilgisini çekiyor. İlk bakışta anlaşılamayan bu şekiller, yer altına kazılmış ve bazen 40 metre derinliğe kadar uzanan su kanallarının bacalarını oluşturmaktadır.
Su kanallarının her yüz metresinde bir baca bulunmaktadır. Bu bacalar hem tünelin havalandırılması hem de suyun akışı için gerekli basıncın sağlanması açısından önemlidir. Kanalların derin olması ve toprağın daha sert olması nedeniyle kumlu topraklarda su kaybı en aza indirilir ve su soğuk kalır. Yaklaşık 70 kilometre uzaklıktaki dağlardan başlayan tüneller şehrin içinden geçiyor. Su yüzeye çıkmadığından bölge sakinleri yüzyıllar boyunca ihtiyaçlarını büyük tüneller ve kazılmış merdivenlerle kanallara inerek karşılamışlardır.
Dağdan kente doğru derinliği azalan kanallardan akan fazla su, güney bölgelerde yüzeye çıkarak diğer noktaların su ihtiyacını karşılamak için ve bazı yerlerde tarımda kullanılıyor. Modern zamanlarda pompalama sistemlerinin gelişmesi, su boru hatlarının döşenmesi ve suyun İsfahan’daki Zayenderud Nehri’nden Yezd’e taşınmasıyla önemi azalan bu su kanalları, sayıları azalsa da halen çalışmaktadır.
Artık eskisi gibi kullanılmayan kanalların çoğu, zamanla meydana gelen su baskınlarının toprağı taşıması ve bacalardan kanalları doldurması nedeniyle kapanmıştır.
TURİSTLERE HİZMETLER
Kent merkezinde yer alan yer altı su kanalları artık turistik ziyaretlere açık tutuluyor ve bu kanalları her gün yüzlerce turist ziyaret ediyor. Kenti ziyaret edenler, insanların su çektiği yeri ve suyun farklı kanallara aktarıldığı depo alanını görmenin yanı sıra, bir buçuk metre yüksekliğindeki uzun kanalda yürüme olanağı da buluyor. Su kanallarıyla ilgili AA muhabirine açıklamalarda bulunan Zarç Su Kanalı Müdürü İbrahim Kazımnejend, söz konusu kanalın turistlerin ziyaretine açılması için restore edildiğini söyledi.
İnsanların yüzyıllardır Zarç suyundan yararlandığını belirten Kazımnejend, şöyle konuştu: “İçinde bulunduğumuz Zarç kanalı tarihi Yezd şehrinin 30 metre altında bulunuyor. “Bu kanal 72 kilometre uzunluğunda olup UNESCO tarafından dünyanın en uzun yer altı su kanalı olarak tescil edilmiştir.” dedi.
Zarç’ın iki bölümden oluştuğunu belirten Kazımnejend, 30 ve 42 kilometrelik kanalların toplam uzunluğunun 72 kilometre olduğunu söyledi.
Zarç’ın 3 yıl önce İranlı ve yabancı turistlerin ziyaretine yeniden açıldığını belirten Kazımnejend, şöyle konuştu: “Geçmişi İlhanlı dönemine kadar uzanan bu kanalın 800 yıllık bir geçmişi var. “Burası gece gündüz açık ve gezilebilir.” dedi. Tarihi su kanallarını görmek için Elburz eyaletinden gelen Mahmud Nesiri, şunları söyledi: “Yazd’a ilk kez su kanallarını görmeye geldim. Nasıl bir şey olduğunu merak ediyordum. Burayı bin yıl önce nasıl inşa ettikleri bana ilginç geliyor. Geldim ve keyifle izledim. Güzeldi, güzel bir deneyimdi. “Herkesin görmesini tavsiye ederim” dedi.
Feride Necati, Kereç şehrinden Yezd’e geldiğini belirterek, şöyle konuştu: “Tarihi yerlere gittiğimde sanki o yerin tarihini büyüklerle birlikte yaşıyormuşum gibi hissediyorum. Duvarlarda, binalarda, sokaklarda tarihin kokusunu alabiliyorum. “İran’ın bütün tarihi yerlerini görmek istiyorum.” dedi. Necati, tarihi su kanalını görmenin harika bir deneyim olduğunu belirterek, “Kanalı görmek ilginç bir deneyimdi. Kanal suyunda yürümek çok güzeldi. Daha önce yer altı su kanalının ne olduğunu bilmiyordum. “Artık bilgiye sahibim.” dedi.